| مدل مفهومی دادهمحور برای تبیین الزامات اخلاقی هوش مصنوعی در زنجیره تأمین هوشمند مبتنی بر صنعت 5 |
| کد مقاله : 1097-ICM |
| نویسندگان |
|
فروغ محمدی *، علیرضا حسنزاده دانشگاه تربیت مدرس |
| چکیده مقاله |
| با گسترش روزافزون کاربرد هوش مصنوعی در زنجیرههای تأمین، توجه به ابعاد اخلاقی و مسئولیتپذیری این فناوری بیش از پیش اهمیت یافته است. در چارچوب تحولات صنعت ۵.۰ که بر انسانمحوری، تعامل انسان و ماشین، و توسعه پایدار تأکید دارد، استقرار هوش مصنوعی اخلاقی/مسئولیتپذیر در زنجیرههای تأمین هوشمند با چالشها و فرصتهای متعددی مواجه است. هدف این پژوهش، طراحی مدل مفهومی برای پیادهسازی هوش مصنوعی اخلاقی/مسئولیتپذیر در زنجیره تأمین هوشمند با رویکرد صنعت ۵.۰ است. این مطالعه با بهرهگیری از روششناسی کیفی و رویکرد نظریهپردازی دادهبنیاد انجام شدهاست؛ دادهها از طریق تحلیل 17 سند شامل اسناد بینالمللی، مقالات علمی و گزارشهای رسمی گردآوری و در سه مرحله کدگذاری باز، محوری و انتخابی تحلیل شدند. نتایج به شناسایی شش مقوله اصلی منجر شد: فقدان چارچوبهای عملیاتی، تبعیض در مدلهای تصمیمگیری، مشکل تفسیرپذیری مدلها، ریسکهای مرتبط با امنیت داده، تعارض اهداف اخلاقی و عملکردی، و چالشهای سیاستگذاری و استانداردسازی. در کنار این چالشها، فرصتهایی همچون وجود چارچوبهای اخلاقی بینالمللی، طراحیهای منصفانه، همکاریهای میانرشتهای، و بهرهگیری از فناوریهای نوین مانند هوش مصنوعی تولیدی شناسایی شد. راهبردهای پیشنهادی نیز شامل توسعه چارچوبهای نظارتی، آموزش اخلاق به توسعهدهندگان، و طراحی مدلهای شفاف و عادلانه هستند. در نهایت، مدل مفهومی شامل شرایط علّی، شرایط زمینهای، راهبردها و پیامدها تدوین گردید. این پژوهش با ارائه مدلی عملیاتی، به شکاف موجود میان اصول اخلاقی و پیادهسازی واقعی هوش مصنوعی در محیطهای صنعتی پاسخ داده و میتواند راهنمایی ارزشمند برای سیاستگذاران، طراحان فناوری، و مدیران زنجیره تأمین در مسیر استقرار مسئولانه هوش مصنوعی در عصر صنعت ۵.۰ باشد. |
| کلیدواژه ها |
| هوش مصنوعی اخلاقی، هوش مصنوعی مسئولیتپذیر ، زنجیرهتأمین هوشمند، صنعت 5، گراندد تئوری |
| وضعیت: پذیرفته شده برای ارائه شفاهی |